روان‌شناسان بر این باورند که رفتارهای خودتخریبی می‌تواند به عنوان مکانیسم مقابله‌ای برای رویارویی با استرس، فشار، خواسته‌های اجتماعی و دیگر بحران‌های عاطفی باشد. همچنین آن‌ها فکر می‌کنند که رفتارهای مخرب پناه‌‌گاهی امن و فضایی است آشنا برای فرار از احساس‌های منفی ناشی از عدم اعتماد به نفس و یا احساس بی‌ارزشی، زمانی که فرد در موقعیت‌های اجتماعی خود را ناتوان می‌بیند.

علائم و عادات

رفتارهای خودتخریبی به اشکال گوناگون خود را نشان می‌دهند. برخی از آن‌ها افراطی است و برخی آنقدر‌ها هم شدید نیست. به منظور نجات از دست این رفتار‌ها با هدف بهبود کیفیت زندگی خود و اطرافیان‌تان، بهتر است که این رفتار‌ها و انواع آن را بشناسید.

۱. ذهنیت شکست

ذهنیت شکست داشتن بدین معنا است که فرد خود را برای شکست آماده می‌کند و در ‌‌نهایت با آن روبه‌رو شده و تاییدی برای این ذهنیت خود دریافت می‌کند. دریافت این تایید برای افکار خودشکنانه به فرد حس تایید می‌دهد هرچند این تایید به ضرر خود او است. باور به اینکه «من موفق نمی‌شوم»، «روی خوشبختی را نخواهم دید»، «این موضوع هرگز حل نخواهد شد»، «فایده ندارد» و از این دست افکار جزء ذهنیت شکست است.

۲. هیچ کاری نکردن یا بی‌عملی

رفتار منفعلانه در مقابل پدیده‌های روزمره نیز جزء رفتارهای خودتخریبی است. این رفتار زمانی بروز پیدا می‌کند که ما می‌دانیم چیزی برای ما خوب نیست و یا مضر است اما از هر اقدامی برای حل مساله طفره می‌رویم و یا هر پیشنهاد بهبودی و تغییر را نادیده می‌گیریم.

۳. پرخوری

پرخوری راهی برای بی‌حس کردن خود در مقابل دردهای روانی و زخم‌های درونی است. همچنین پرخوری می‌تواند راهی برای مقابله با استرس باشد. این رفتار به هردلیلی صورت بپذیرد باعث بروز مشکلات زیادی برای سلامتی فرد می‌شود.

۴. کم‌خوری

بسیاری از کم‌خورهای روانی از این شگرد برای کنترل بر بدن خود و احساس مالکیت بر بخشی از وجود خود استفاده می‌کنند. همچنین این دسته افراد برای جلب حمایت و توجه دیگران و ارضای نیازهای عاطفی دست به این نوع رفتار خودتخریبی می‌زنند.

۵. نمایش بی‌کفایتی

این رفتار به معنی به تصویر کشیدن خود به عنوان فردی نابخرد و یا ناتوان از موفقیت و دستیابی به چیزی است. این نوع رفتار خودشکنانه معمولا از عدم اعتماد به نفس در دستیابی به اهداف تحصیلی یا شغلی نشات می‌گیرد. به طوری که فرد با احمق یا بی‌کفایت نشان دادن خود به خلوت امنی می‌خزد تا از مسئولیت برای موفقیت بگریزد.

۶. آسیب رساندن به دیگران

اگر چه به نظر می‌رسد آسیب رساندن به دیگران رفتار دیگرتخریبی است ولی روی دیگر این سکه در واقع نوعی خشونت علیه خود است. این رفتار عبارت است از کاربرد کلمات ناخوشایند برای دیگران، صدمه فیزیکی و یا عاطفی و یا هر نوع رفتاری که در ‌‌نهایت منجر به درگیری با قانون می‌شود. نتیجه این رفتار از دست دادن اعتبار و محبوبیت اجتماعی است که نوعی دشمنی علیه خود است.

۷. به خود آسییب زدن

آسیب رساندن به خود می‌تواند به صورت ذهنی، عاطفی و بدنی باشد. این نوع رفتار خودتخریبی نشانه‌ای از نفرت از خود است و نوعی خشونت علیه خود محسوب می‌شود. داشتن افکار منفی و استدلال‌های غیرمنطقی از این دست است. صدمه جسمی و بی‌رحمانه‌ترین شکل آن یعنی خودکشی شدید‌ترین نوع خودتخریبی و نفرت از خود است.

۸. ترحم به حال خود

دلسوزی و یا ترحم به حال خود تجلی دیگری است که زیر بنای ناخودآگاه آن می‌تواند دشمنی با خود باشد. دلیل تخریبی بودن این رفتار این است که حس بدبختی و صرفا دلسوزی نسبت به خود می‌تواند منجر به فلج شدن فرد در اقدام برای حل مساله شود و فرد را در موقعیت نا‌مطلوبی گیر می‌اندازد. این نوع نگرش باعث عدم انگیزه برای تغییر می‌شود.

۹. مصرف مواد مخدر و الکل

یکی از آشکار‌ترین رفتارهای خودتخریبی مصرف مواد مخدر و الکل است که فرد را وارد دایره‌ای از بدبختی می‌کند که هم خود و هم خانواده‌اش را به قهقرا می‌برد. الکل و مواد مخدر به عنوان راه‌حلی برای بی‌حس گردن فرد نسبت به درد‌ها و زخم‌های روانی است و راه فرار از رویارویی با درد‌ها و یافتن راه‌حل موثر است.

۱۰. خودکشی اجتماعی

این رفتار اغلب آگاهانه و برای دوری‌گزینی از افراد همسن و سال صورت می‌گیرد. در این نوع رفتار خودشکنانه فرد ممکن است با آزار و اذیت دیگران و رفتارهای ضداجتماعی مورد طرد همسالان قرار گیرد و یا اینکه بهانه‌ای جور کرده و خود را از جامعه کنار بکشد.

۱۱. پنهان کردن احساسات

عدم اذعان به احساسات منفی و یا حتی گاهی اوقات عواطف مثبت، زمینه‌های بروز انواع مشکلات و بیماری‌های روانی، عاطفی و فیزیولوژیکی را فراهم می‌کند. در این حالت فرد با پنهان کردن احساسات و یا سرکوب آن‌ها زمینه‌های خودتخریبی را تدارک می‌بیند.

۱۲. امتناع از کمک گرفتن

فرار از مشاوره، امتناع از رفتن به برنامه‌های نوتوانی و اجتناب از گرفتن کمک از روان‌شناس از دیگر انواع رفتارهای خودتخریبی است. این افراد اغلب با جملاتی مانند «روان‌شناسان خودشان بیمار هستند»، «هیچ کس کمکی نمی‌تواند بکند»، «مگر من دیوانه هستم» و عباراتی از این دست، از گرفتن کمک، سر باز می‌زنند.

۱۳. ایثارگری و تحمل بیش از حد

برخی از افراد وقتی وارد رابطه عاشقانه می‌شوند بعد از مدتی احساس بدبختی می‌کنند زیرا بخش بزرگی از خویشتن و زندگی‌شان را برای حفظ رابطه فدا کرده‌اند. این افراد با دادن و عدم انتظار برای گرفتن سعی می‌کنند حس نجیب بودن، از خود گذشتگی و نوع‌دوستی را به دیگران منتقل کنند تا آن‌ها را برای خود نگهدارند و یا تشویق اجتماعی دریافت کنند. آن‌ها خواسته‌ها و آرزوهای خود را قربانی می‌کنند تا تایید بگیرند و دیری نمی‌پاید که با احساس قربانی بودن روبه‌رو می‌شوند که نتیجه رفتار خودشکنانه آن‌هاست.

۱۴. ولخرجی

ریخت و پاش و خرج کردن بیش از اندازه چه از طریق قمار و یا خرید کردن، و نیز ولخرجی‌های غیر ضروری جزء رفتارهای خودتخریبی است. این نوع رفتار موجب می‌شود که فرد آرامش درونی خود را از دست بدهد و باعث به دردسر افتادن خودش می‌شود.

۱۵. غفلت از وضعیت فیزیکی

کم‌خوابی، بدخوابی، امتناع از ورزش، خوردن مواد غذایی ناسالم و عدم توجه به علائم فیزیکی، عدم مراجعه به موقع به پزشک، و عدم حفظ سلامت کلی بدن جزء نشانه‌های کلاسیک رفتار‌های خودتخریبی هستند.

۱۶. غفلت روانی

امتناع، اجتناب یا قصور در مقابله با مسائل مربوط به سلامت روانی مانند استرس، اضطراب، افسردگی، پارانویا، وسواس، و دیگر موارد و یا به تاخیر انداختن فرایند درمان که منجر به مزمن شدن و یا پیچیده‌تر شدن اختلالات می‌شود از دیگر موارد رفتارهای خود تخریبی است.

۱۷. خراب کردن رابطه‌ها

تخریب کردن روابط یکی از پیچیده‌ترین رفتارهای خودتخریبی است و شامل انواع زیادی از رفتارهای مخرب دیگر مانند حسادت، حس تملک، دستکاری عاطفی، کنترل‌، نیازمندی و گیرندگی دائم، خشونت و دیگر موارد از این دست می‌شود. هنگامی که ما احساس می‌کنیم سزاوار عشق نیستیم، به طور ناخودآگاه با چنین رفتارهایی رابطه‌های‌مان را تخریب می‌کنیم.

خودتخریبی می‌تواند به دو شکل خودآگاه و ناخودآگاه بروز پیدا کند. دلیل آن هرچه باشد سلامتی جسمی، روانی، شادکامی، روابط عاطفی و اجتماعی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. با نگاهی به گستره این رفتار‌ها، دیده می‌شود که بسیاری از افراد دانسته یا نادانسته درگیر رفتارهای خودتخریبی هستند. بنابراین مهم است که به یاد داشته باشید که شما تنها نیستید. و نیز این نکته را لازم است مد نظر قرار دهید که متوقف کردن این رفتار‌ها کار ساده‌ای نیست و نیازمند کمک حرفه‌ای و درمان طولانی است.

دکتر نسترن ادیب راد، مشاوره و روان درمان/خانه امن