دکتر حسام فیروزی: اسباب بازی‌ها،آینده کودکتان را می سازند

 بازی یکی از نیازهای پایه‌ای کودک و مهم‌ترین و اساسی‌ترین فعالیت او به شمار می‌رود که در عین سرگرم کردن کودک کارکردهای مهم دیگری را داراست و  هر یک از این کارکردها به جنبه‌ای از زندگی کودک مربوط می‌شوند که او را برای ورود به زندگی بزرگسالی آماده می‌سازند. از این لحاظ شرایط بازی، آزادی کودک در بازی ، اسباب بازیهای مورد استفاده کودک و مدت زمانی که به بازی با کودک اختصاص داده می‌شود اهمیت زیادی دارد.

دکتر فیروزی خاطرنشان کرد: متخصصان علوم رفتاری معتقدند اسباب بازی باید باعث فکر کردن و رشد تخیل کودک شود یا او را با مفاهیم مختلف مثل رنگها شکل‌ها و… آشنا سازد. از طرف دیگر متناسب با سن او باشد. اگر اسباب بازی برای کودک سخت باشد او را خسته می‌کند و اعتماد به نفس او را کم می‌کند. از سوی دیگر اگر خیلی ساده هم باشد کودک را به فکر کردن وادار نمی‌کند.

این روانپزشک کودک درباره اسباب‌بازی مناسب سنین مختلف کودکان گفت:اسباب بازی مناسب، اسباب‌بازی‌ است که خود کودک بازی کند نه این‌که اسباب‌بازی، بازی کند و کودک تماشا کند. از این منظر تمام اسباب بازی‌های باطری دار زیر سوال می‌روند. اسباب‌بازی‌هایی وجود دارد که شکل و اندازه‌ای خاص ندارند و کودک می‌تواند به ذوق و سلیقه خود آنها را تغییر دهد و به رشد خلاقیت کودک کمک می‌کند.

فیروزی در ادامه درخصوص انتخاب اسباب بازی‌ها افزود: بازی و اسباب بازی برای کودکان بسیار مهم است. به طوری کودکان بیشترین ساعات بیداری خود را به بازی و فعالیت می پردازند. کودکان زمان بازی را بسیار دوست داشته و این زمان را  بر هر چیز دیگری مقدم می دارند. انتخاب اسباب بازی مناسب برای کودکان در هر سنی بسیار حائز اهمیت است. به طوری که بهترین و مناسب ترین اسباب بازی برای کودکان به ویژه در سنین پیش دبستانی، اسباب بازی های آموزشی است. چرا که این گروه از اسباب بازی ها موجب پرورش تفکر، تخیل، سرگرمی، لذت و مهمتر از همه یادگیری در کودک می گردد و او را با مفاهیم و دنیای پیرامون آشنا می سازد.

وی افزود:  همچنین اسباب بازی باید از ایمنی و کیفیت لازم برخوردار باشد. به اعتقاد انجمن جهانی تعلیم و تربیت دوران کودکی ( ACEI ) ، اگر اسباب بازی های کودکان به دقت انتخاب شود، موجب ارتقای کیفیت بازی و رشد کودک می‌گردند.همچنین  انواع و اقسام لگوها ،  انواع و اقسام ساختمان سازی های چوبی ، انواع و اقسام دومینوها ، انواع مهره‌ها،  انواع عروسک های معمولی ،  انواع عروسک های نمایشی (پاپت) ،  انواع کارهای مربوط به رنگ آمیزی، طراحی، نقاشی وکلاژ ،  بازی با وسایل اضافی و دور ریختنی ،  بازی پخت و پز ،  بازی با آب و وسایل مربوطه ، ماسه بازی  همراه وسایل مربوطه ، خمیر بازی و گل بازی ، وسایل نجاری و شکل دادن به چوب ،  انواع پازل ها می‌تواند از اسباب بازی های مناسب کودکان باشد.

دکتر حسام فیروزی روانپزشک کودک در ادامه با اشاره به اسباب بازی های مناسب کودکان عنوان کرد: خواسته ها و تمایلات کودکان به لحاظ فیزیولوژی و روانشناسی در سنین مختلف فرق می‌کند، اسباب بازی باید همواره مناسب سن، مطابق علایق و درخور توانایی های ذهنی و رشدی کودک باشد. نه آنقدر سخت و پیچیده باشد که کودک عاجز از بازی با آن شود و نه آنقدر ساده و آسان باشد که علاقه کودک را از بین برده و در او ایجاد خستگی کند. همچنین به لحاظ فیزیکی به گونه‌ای ساخته شده باشد که به راحتی در دستان کودک قراربگیرد .

وی گفت: اسباب بازی هایی که به طور کامل ساخته شده و کودک کار کمتری روی آنها انجام می دهد (مثل اسباب بازی های کوکی)، قوای فکری کودک را بلااستفاده می گذارد و او را تبدیل به موجودی تماشاگر، منفعل و ناظر ساخته های دیگران می کند و کودک را که میل به کاوشگری و کنجکاوی دارد و سعی می کند اسباب بازی را قطعه قطعه کند تا میل درونی اش را ارضا کند، دلسرد می کند.در حالی که گل رس، شن و خمیر بازی که با آنها دست به آفرینش، خلاقیت و نوآوری می زند، می تواند چیزهای گوناگونی بسازد، هر طور که دلش می خواهد به آنها شکل بدهد، خراب کند و دوباره بسازد، کودک را به سوی خلاقیت و نوآوری سوق می دهد.

این روانپزشک نقش اسباب بازی‌ها در رفتارکودکان خاطرنشان کرد: اسباب بازی های آموزشی، نقش به‌سزایی در رشد کودکان پیش دبستانی ایفا می کند. اینها موجب بالا رفتن هوش، مهارت‌های اجتماعی و همچنین رفتارهای احساسی کودکان می‌گردد. اسباب بازی‌ها به گونه‌ای طراحی شده اند تا دید وسیع تری در گروه های سنی مختلف ایجاد کنند.

دکتر حسام فیروزی  تصریح کرد: رشد کودک با نوع بازی و اسباب بازی او بسیار مرتبط است .از سه تا چهار ماهگی کودک ابتدا با دستهای خود سپس با پاهای خود بازی می کند و از حدود چهار ماهگی این توانایی را پیدا می کند که با اسباب بازی‌های ساده بازی کند . این اسباب بازی ها باید از نظر رنگ  و صدا مورد توجه قرار بگیرند، زیرا که کودک به رنگ و صدا اهمیت خاصی می دهد .

فیروزی روانپزشک کودک در پاسخ به اینکه اسباب بازی مناسب باید چه ویژگی هایی داشته باشد ،افزود: اسباب بازی باید به گونه‌ای باشد که کودک را تماما درگیر کرده و به او فرصت یادگیری بدهد . یک اسباب بازی در یک زمان بیشتر نباید در اختیار کودک شیر خوار قرار گیرد، زیرا تعداد زیاد اسباب بازی او را به نوعی با سردرکمی مواجه می کند و می تواند عجله و شتاب یا گاهی خشم را در او ایجاد کند . بهتر است این نکته را به یاد داشته باشیم که هر گاه حوصله کودک از یک اسباب بازی سر رفت اسباب بازی دیگری را به او بدهید.

این روانپزشک در ادامه تاکید کرد: کودک از یک سالگی که راه می افتد مهمترین بازی او کشف جهان اطراف است و علاقه ویژه‌ای به وسایل خانه پیدا می‌کند ،بنابراین باید وسایل خانه را در اختیار او گذاشت و فقط مراقب بود وسیله ای در اختیارش گذاشته نشود که برای او خطری داشته باشد.همچنین والدین این مهم را به خاطر داشته باشند که بازی با وسایل  عمومی( پارک ، حمام ، خرید ، مهمانی )  از یک سالگی از دسته فعالیتهایی است که برای کودکان نوعی بازی به حساب می‌آید .

فیروزی در باره اینکه چه اسباب بازی هایی باید در اختیار کودکان در سنین مختلف قرار گیرد، گفت: بسیاری از ما والدین برای جبران کودکی خود شروع به خریدن اسباب بازی های جور وا جور می کنیم و آنقدر اسباب بازی در اختیار کودک می‌گذاریم که او نه تنها گیج می شود ، بلکه از هیچکدام لذت نمی برد . این کار باعث می شود شما اسباب بازی بیشتری برای او بخرید و این سیکل ادامه می یابد . پس از مدتی متوجه می شوید کودک شما از هیچ چیز لذت نمی برد . این مسئله باعث می شود کودک در دوران نوجوانی برای لذت بردن به کارهای خطرناک روی آورده یا از داروهای محرک برای ایجاد لذت استفاده کند .

وی افزود: قانون اسباب بازی این است که نباید بیش از ۱۰ اسباب بازی در اختیار کودک باشد . و هر از گاهی این ۱۰ تا را با ۱۰ تای دیگر عوض کنید تا اسباب بازی ها همیشه برای او تازگی داشته باشند .

این روانپزشک کودک تاکید کرد: در خرید اسباب بازی باید اصول خاصی را رعایت کرد ؛بنابراین مهمترین فاکتور برای خرید اسباب بازی این است که کودک بتواند بر آن مسلط شود .همچنین هرچه اسباب بازی واقعی‌تر باشد برای او بهتر است.مسئله دیگر اینکه  وسایلی که کودک می تواند با آنها از شما تقلید کند و نقشهای مختلف را ایفا کند.

وی در ادامه گفت: هر چه اسباب بازی ساده تر باشد خلاقیت کودک را بیشتر می کند بنابراین سعی کنید بیشتر از وسایل دور ریز خانه استفاده کنید.این نکته که در خرید اسباب بازی از مارکهای معروف استفاده کنیدحائز اهمیت است،زیرا میزان سرب آنها کنترل شده است ؛ اما  اسباب بازی گران قیمت نباشد .

فیروزی در پاسخ به این سوال که چگونه می‌توانیم توانمندی‌های کودک رابا اسباب بازی مناسب  افزایش دهیم؟گفت: عدم شناخت مراحل رشدی کودک موجب می شود پدر و مادر نیازهای مربوط به دوره های کودک خود را نشناسند و ندانند چه بازیی یا  اسباب بازیی برای سنین مختلف کودک مناسب است .بنابراین انتخاب نا صحیح اسباب بازی می تواند به اعتماد به نفس کودکان صدمه وارد کند، به عنوان مثال کودک  از یک سالگی به بعد دوست دارد هر اسباب بازیی را که به او می‌دهید به اجزاء تشکیل دهنده آن تبدیل کند . حال اگر والدین ناآگاه برای کودک خود در این سنین اسباب بازی سفت و سختی را خریداری می‌کنند درنهایت کودک هر چه تلاش می کند نمی تواند آن را قطعه قطعه کند و از این جا احساس ناتوانی است که اعتماد به نفس کود ک را کاهش می دهد .

وی افزود: کودک یک ساله به دلیل نداشتن حس تخیل نمی تواند با اسباب بازی بازی کند او تنها با ابزار حس و هوشی که در اختیار دارد می تواند از شما تقلید کرده و صرفا با وسایل واقعی بازی کند . این در حالی است که از سه سالگی به بعد که تخیل در او شکل می گیرد او قادر خواهد بود با اسباب بازی غیر واقعی بازی کرده و با تخیل خود بپندارد که آن شی‌ء واقعی است و با اوج گیری تخیل در کودک می تواند یک شی‌ء را به انواع و اقسام وسایل تبدیل کند و از آن لذت ببرد (به عنوان چوب دستی که می تواند به ماشین ، هواپیما و… تبدیل شود .)

این روانپزشک کودک در باره دلیل خراب کردن اسباب بازی ها توسط کودکان چیست؟تصریح کرد: تا سه سالگی کودک آمادگی این را پیدا می کند که در بازی وسایل را خراب نکند و بازی تخریبی جنبه سازندگی پیدا خواهد کرد . تا قبل از سه سالگی باید وسایلی برای کودک تهیه کرد که بتواند آنها را تکه تکه کند.

بنابراین والدین باید به این نکته توجه کنند که  اسباب بازی برای خراب کردن است ، زمانی خراب کردن اسباب بازی نشانه یک مشکل است که همان روز اول خرید یا فردای آن روز و قبل از اینکه خوب با آن بازی کند آن را خراب می کند .

وی عنوان کرد: معمولا بچه ها با اسباب بازی جدید خوب بازی می کنند و زمانی که حسی نسبت به آن ندارند و یا چیز جدیدی از آن نمی گیرند دوست دارند آن را به اجزای تشکیل دهنده آن تقسیم کنند و این برای حس کنجکاوی و رشد خلاقیت کودک مفید است . بنابراین به والدین توصیه می‌کنیم سعی کنید اسباب بازی گران قیمتی برای کودک نخرید .چرا که با خراب کردن آن ممکن است او را سرزنش کنید .

 دکتر حسام فیروزی خاطر نشان کرد: کودکی که قبل از بازی کردن با اسباب بازی آن را خراب می کند احتمالا این حرکت نشانه ای از مخالفت با پدر و مادر است . برای رفع این مشکل در صورت خراب کردن اسباب بازی واکنشی نشان ندهید و زمانی که او تقاضای اسباب بازی جدید کرد بگویید من برای تو اسباب بازی نمی خرم چون آنها را خراب می کنی اگر خواستی اسباب بازی بخرم باید اسباب بازی قبلی را به من نشان دهی و در صورتی که آن را خراب نکرده بودی برای تو یک اسباب بازی جدید خواهم خرید . عصبانی نشوید و قاطعانه سر حرف خودتان بمانید . در ضمن بدون احساس نیاز و آوردن امتیاز لازم برای کودک اسباب بازی نخرید .

فیروزی ویژگی اسباب بازی خوب را به واقعیت نزدیک بودن دانست وگفت: اگر اسباب بازی  به واقعیت نزدیک باشد کودک از راه بازی با زندگی آشنا می‌شود. مثلاً قیچی برای بریدن، سوزن برای دوختن، خمیر بازی برای شکل دادن اجسام واقعی و تخیلی و ورزیدگی دست و انگشتان، انواع مدادها و وسایل رنگ آمیزی برای شناخت رنگ ها، انواع پازل ها، لگوها و وسایل پیچ و مهره ای که به هماهنگی بین حرکات چشم و حرکات ظریف دست کمک کند. اسباب بازی هایی که کودک روی آنها کار کند، با دست آنها را بپیچاند، بچرخاند، خم کند، ببرد (قطع کند)، رنگ آمیزی کند یا علامت بگذارد، اسباب بازی هایی که به طرق مختلف بتوان از آن استفاده کرد، بتوان به شکل های گوناگون در آورد، آنها را بست و محکم کرد و توسط آنها اشکال مختلف ساخت.بنابراین هر چه اسباب بازی حواس بیشتری از کودک را به کار گیرد و تصورات و تخیلات کودک را گسترش بخشد و میل کنجکاوی و اکتشاف را در او پرورش دهد ،هم لذت بیشتری در کودک ایجاد می کند هم اسباب بازی  مناسب تری است.

گزارش : فرگل غفاری

سینا پرس