رفتارهای جنسی و کودکان: رفتار مشکل‌زا چیست و چگونه با آن برخورد کنیم؟

بچه‎ها از همان سنین کودکی، همراه با رشد و تکامل احساسی و اجتماعی و بدنی، رشد و تکامل جنسی را نیز تجربه می‌کنند و حتی در سنین خیلی پایین گاهی با کارهایی نظیر لمس قسمت‌های خصوصی یا استفاده کردن از کلمات رکیک، نوعی رفتار جنسی بروز می‌دهند.

این رفتار جنسی در صورت تکرار ممکن است باعث ایجاد خطراتی در تربیت و تکامل رفتار کودک شود یا کودکان دیگری را درگیر کند. در صورتی که این رفتار جنسی کودک همراه با تحت فشار قرار دادن یا مجبور کردن دیگر کودکان باشد، می‌توان آن را رفتار مشکل‌زای جنسی دانست. همچنین اگر این رفتار از نظر والدین یا خانواده رفتاری غیر قابل قبول یا غیر نرمال تلقی شود، ممکن است برای کودک و آینده او خطراتی ایجاد کند.

این نوشتار سعی می‌کند در این موارد به شما کمک کند:

• کدام رفتار جنسی کودک ممکن است نرمال یا غیرنرمال باشد
• رفتارهای متقابلی که مربی می‌تواند نشان دهد
• یادگیری راه‌های موثر برای تصحیح رفتارهای نامناسب جنسی

تکامل عادی رشد جنسی

رشد جنسی نرمال معمولا به‌تدریج صورت می‌گیرد و روند آن ممکن است در کودکان متغیر باشد. سریع‌تر یا کندتر بودن این رشد در کودک نسبت به همسالانش لزوما به‌معنای وجود مشکل در این امر نیست. کودکان شخصیت، طبیعت، خلق‌وخو و تجربه‌های مختلفی دارند و در هر خانواده تحت ارزش‌ها و مبانی مختلفی رشد می‌کنند، ولی دسته‌بندی زیر به‌طور کلی دربرگیرنده رفتارهای کودکان در زمینه رشد جنسی است.

پیش از دبستان:

در این سن بیشتر بچه‌ها کنجکاوی زیادی نسبت به بدن خودشان و کشف آن دارند. یکی از رفتارهای معمول و نرمال این سنین دست زدن و بازی با اندام‌های جنسی خودشان است. گاهی دامنه این کنجکاوی تا تلاش برای دست زدن یا لمس اندام‌های بزرگسالان هم پیش می‌رود، مثلا کودک ممکن اسن سعی کند پستان‌های مادرش را لمس کند. کودکان در این سن ممکن است به مسایل مربوط به دستشویی علاقه نشان دهند یا درباره دستشویی رفتن دیگران صحبت کنند یا نگاهش کنند. در چهار و پنج سالگی فعالیت‌ها و رفتارهای جنسی جنبه اجتماعی بیشتری به خود می‌گیرد، مثل پرداختن به بازی‌هایی چون دکتربازی، که در آن کودک به نگاه کردن یا لمس اندام‌های جنسی دیگر همسن‌وسالان خود می‌پردازد. در پنج سالگی معمولا کودک شروع می‌کند به طرح سوال‌های جنسی مانند «بچه‌ها از کجا می‌آیند؟» یا تفاوت‌های فیزیکی بین پسرها و دخترها، اندام‌های بدن و کارکرد آنها و تولد بچه بعدی.

دبستان:

کودکان به کنجکاوی و کشف بدن خودشان ادامه می‌دهند، ولی در این سنین آگاهی بیشتری نسبت به قوانین اجتماعی راجع به صحبت‌های جنسی و رفتارهای جنسی دارند؛ یعنی از این که چه چیزی ممنوع است یا بد شمرده می‌شود آگاه‌ترند و درکی از عواقب یا عکس‌المعل دیگران نسبت به اعمال خودشان دارند. همچنین معمولا در این سن حسی توام با شرم و حیا در آنان شکل می‌گیرد که ممکن است به‌صورت حساسیت به برهنه دیده شدن یا حمام کردن در حضور والدین بروز کند. به‌دلیل همین حس، بیشتر رفتارهای جنسی آنان نیز در غیاب یا غفلت والدین ادامه پیدا می‌کند. از طرف دیگر کودکان ممکن است در این سن برخی اصطلاحات جنسی و نام‌های متفاوت اندام‌ها و رفتارهای جنسی را بشنوند و از تکرار برخی اصطلاحات یا کلمات رکیک و واکنشی که به‌دنبال گفتن آنها برانگیخته می‌شود لذت ببرند. تعریف کردن جوک‌های حاوی مطالب جنسی یا کلمات جنسی ممکن است برایشان موجب تفریح و جلب توجه سایرین شود.

در این سنین پرداختن به بازی‌های جنسی و لمس جنسی دیگر کودکان یا خودارضایی غیرمعمول نیست. همچنین در این سنین کنجکاوی نسبت به رفتارهای جنسی بزرگسالان بسیار بسیار بیشتر می‌شود؛ معمولا حدود ۱۰ سالگی بیشتر بچه‌ها نشانه‌هایی از بلوغ از خود نشان می‌دهند و به همان نسبت علاقه به معانی و تجارب بلوغ در آنها فزونی می‌یابد.

مشکل رفتارهای جنسی یا رفتارهای جنسی مشکل‌زا

رفتارهای جنسی کودک زمانی ممکن است مشکل‌زا باشد که خارج از رشد و تکامل معمول سن‌وسال آنان باشد و با فعالیت‌ها و علایق معمول تداخل داشته باشد، یا در مواردی که کودکان دیگر را درگیر این رفتار جنسی کند که باعث ناراحتی یا فشارهای روحی و جسمی  آنان شود، مانند وادار کردن کودکان کم‌سن‌وسال‌تر به رفتارهای جنسی یا مواردی که به زورگویی یا اعمال فشار بر آنان برای این‌گونه فعالیت‌ها منجر شود. همچنین فعالیت‌ها و اعمال جنسی‌ای که در مکان‌های عمومی انجام شود و، به‌رغم تلاش برای متوقف کردن آنها، ادامه یابد و موجب آزار و ناراحتی دیگر کودکان شود رفتارهایی‌اند که به کمک حرفه‌ای و مربی آموزش‌دیده نیاز دارند.

رفتارهای زیر معمولا جزو رفتارهای همیشگی کودکان نیست و عموما به‌عنوان رفتارهای جنسی مشکل‌زا طبقه‌بندی می‌شود:

• اشتغال ذهنی بیش از حد به کلمات و اصطلاحات جنسی، اندام‌ها و فعالیت‌های جنسی، به‌خصوص در بچه‌های سنین مدرسه و بزرگ‌تر
• برهنه کردن مکرر اندام‌های جنسی و قسمت‌های خصوصی در همه جا، به‌خصوص در سنین مدرسه و بزرگ‌تر
• اصرار بر بازی‌هایی همراه با لمس یا رفتار جنسی با دیگر کودکان، وقتی از آنها منع شده باشد
• بازی کردن با اندام‌های جنسی یا یا مالیدن اشیا به آنها
• زمانی که بچه‌ها در سنین مدرسه سعی کنند با استفاده از اشیا، کودکان دیگر یا حتی حیوانات خانگی ادای عمل سکس یا رفتارهای جنسی را دربیاورند.
• اعمال رفتارهای جنسی با کودکان کوچک‌تر که از نظر احساسی یا درک و رشد جنسی در حد و سن آنها نباشند
• وادار کردن دیگران به انجام دادن کارهای جنسی به هر عنوان.

 چرا این اتفاق‌ها می‌افتد؟

موارد بسیاری ممکن است نقطه شروع یا دلیل رفتارهای مشکل‌زای جنسی باشد. از آنجایی که بیشتر رفتارهای جنسی آموختنی است، در بیشتر موارد این رفتار ماحصل چیزی است که کودکان دیده‌اند یا به‌نوعی تجربه کرده‌اند. کودک ممکن است رفتارهای جنسی والدین، بچه‌های بزرگ‌تر، مربی یا پرستار خودش یا صحنه‌هایی از فیلم‌های تلویزیونی یا مجلات سکسی را دیده باشد. همچنین کودکانی که مورد سو استفاده جنسی قرار گرفته‌اند ممکن است رفتارهایی مانند فتیش‌های جنسی (رفتارهای عادتی جنسی) یا بیش‌فعالی جنسی نشان دهند.

در خانواده‌هایی که مشکلات خانوادگی و استرس‌های شدید وجود دارد (مانند تغییر مداوم محل زندگی، مشکلات خانوادگی و زناشویی، بیکاری، اعتیاد و…) ممکن است کودکان رفتارهایی با ماهیت جنسی نشان دهند. دیگر دلایل نیز ممکن است شامل عدم کنترل هیجانات جنسی، مشکل برقراری ارتباط با دیگران یا عدم کنترل و تربیت صحیح توسط خانواده یا مربیان باشد.

این رفتارهای مشکل‌زای جنسی ممکن است به هر دلیلی در کودک دیده شود و به‌راحتی از کنترل خودش (و مربیان یا والدین) هم خارج شود. کودک ممکن است این رفتارها را ادامه دهد، به‌دلیل اینکه لذت‌بخش، آرامش‌دهنده یا حتی حواس‌پرت‌کن هستند. ممکن است گاهی کودک شروع کند به انجام دادن کاری عادت‌گونه مانند لمس اندام تناسلی خود هنگام تماشای تلویزیون یا هنگام عصبی شدن، بدون آنکه از کاری که می‌کند تصوری داشته باشد. در برخی موارد دیگر این سو رفتارهای جنسی ممکن است به‌دلیل برانگیختن حساسیت یا توجه دیگران (مانند عکس‌العمل شوکه‌شده والدین) ادامه یابد یا به‌دلیل اینکه اعمال ممنوعی‌اند (که والدین یا مربیان از آن منع کرده‌اند) و دیگر کودکان و هم‌بازیان را هیجانزده می‌کنند.

گاهی نیز کودکان از کنترل رفتار خودشان در مقابل دیگران عاجزند یا، برعکس، علاقه زیادی به کنترل دیگر کودکان و هم‌بازیان خود دارند. رفتارهای پرخاشگرانه معمولا از کودکانی دیده می‌شود که مشکلات رفتاری دیگری نیز دارند و از خشم و عصبانیت سرشارند.

روبرو شدن مستقیم با رفتارهای کودک به‌اندازه پرداختن به اصل و چرایی شروع رفتار کودک مهم است. اینکه آیا کودک در معرض سو استفاده جنسی قرار گرفته یا شاهد بی‌واسطه رفتارها و روابط جنسی یا درگیر مشکلات خانوادگی بوده نیز باید به‌وضوح و به‌طور مشروح بررسی شود.

عکس‌العمل‌های معمول

در بیشتر موارد مراقبان کودک (والدین، مادربزرگ، خاله، مربی یا پرستار) اولین کسانی‌اند که به سو رفتار یا رفتار جنسی غیرمعمول یا نامناسب کودک پی می‌برند. آنها ممکن درست ندانند آیا این رفتار مشکل‌زاست یا رفتاری بی‌تکرار و تصادفی است، و در مقابل این رفتار دقیقا باید چه کاری انجام دهند. گاهی نیز مراقبان این رفتار نامناسب یا غیر معمول را نتیجه سو استفاده جنسی به حساب می‌آوند، چرا که در اغلب موارد سو استفاده جنسی ممکن است دلیل شروع رفتاری نامناسب یا غیرمعمول باشد، اما باید در نظر داشت که عکس این قضیه در همه موارد درست نیست؛ یعنی هر سو رفتار یا رفتار غیرمعمول جنسی دال بر سو استفاده جنسی نیست.

گاهی مراقبان کودک خبر سو رفتار جنسی کودکشان را از والدین سایر کودکان، مربی مهد، مشاور مدرسه، اورژانس تامین اجتماعی یا حتی پلیس می‌شنوند. در این موارد، که خود مراقبان یا والدین کودک شاهد این رفتارها یا سو رفتارهای جنسی کودک نبوده‌اند، ممکن است باور این خبر برایشان بسیار سخت و غیرممکن باشد؛ آنان به‌سختی می‌پذیرند که کودک آنها بوده که این عمل یا رفتار را انجام داده است. در بسیاری موارد آنها ممکن است مساله را انکار کنند، غمگین و ناراحت یا خجالت‌زده و شرمنده شوند و طبیعی است که بخواهند در مقابل این اتهام از کودکشان دفاع کنند.

عکس‌العمل‌های معمول آنها در این موارد گفتن چنین جملاتی است:

«همچین چیزی اتفاق نیفتاده! محاله بچه من چنین کاری کرده باشه!» رفتارهای نامناسب جنسی معمولا (مخصوصا در سنین مدرسه) در مقابل چشمان والدین یا در حضور مراقبان کودک اتفاق نمی‌افتد، بلکه این‌گونه موارد یا اتفاقی کشف می‌شوند یا بقیه بچه‌ها قضیه را لو می‌دهند. حتی اگر کودک خودش این مساله و رفتار را انکار کند، لازم است گوشه ذهنمان این رفتار کودک یا احتمال انجام دادنش را نگه داریم و در فکر کردن به آن و بررسی‌اش جدی باشیم. اگر واقعا کودک مشکلی در رفتارش داشته باشد، باید با این مشکل روبرو و برای حلش راهنمایی و کمک شود.

«مساله خیلی مهمی هم نبوده، بقیه بزرگش می‌کنن!» این ممکن تا حدی درست باشد، چون برخی افراد خیلی به رفتارهای جنسی کودکان حساس‌اند. کاری که حتما باید انجام دهیم این است که دقیقا بفهمیم چه اتفاقی افتاده تا بتوانیم راه‌حلی بیندیشیم که این اتفاق دیگر نیفتد. اگر دیگر والدین یا مربیان از مساله ناراحت و شاکی‌اند، بهتر است با مشاور یا مربی حرفه‌ای مشورت کرد تا بهترین راه‌حل برای مساله پیدا شود. در این موارد انجام ندادن هیچ کاری ممکن است باعث پیش آمدن مشکلات بیشتری برای کودک شود، مثل اخراج از مدرسه به‌علت تداوم شکایات یا منع شدن از بازی با دیگر کودکان.

«اگه بقیه این مشکل رو بفهمن، ممکنه باعث پرونده‌سازی برای بچه در پلیس یا تامین اجتماعی بشه.» مربیان حرفه‌ای که با کودکان سروکار دارند (مانند مربیان مهد یا مدرسه) از نظر قانونی مجبورند هرگونه مورد مشکوک به سو استفاده جنسی و سو رفتارهای مربوط را به اورژانس اجتماعی تامین اجتماعی یا پلیس گزارش دهند. وقتی کودکی شروع به نشان دادن رفتارهای نامعمول یا پرخاشگرانه جنسی می‌کند، ممکن است خودش مورد سو استفاده جنسی قرار گرفته باشد یا متحمل مشکلاتی در خانواده‌اش باشد. مشاور حرفه‌ای مدرسه می‌تواند قضاوت کند که آیا این مورد باید به اطلاع پلیس یا اورژانس اجتماعی تامین اجتماعی برسد، تا اطمینان حاصل کنند خود کودک از هرگونه سو استفاده به دور است، یا خیر؛ چون اگر کودک در شرایط نامناسبی باشد، این سو رفتارها بدتر و بیشتر خواهد شد.

«این بچه در آینده مجرم جنسی می‌شه.» خیلی از رفتارهای نامناسب جنسی بسیار کم‌تکرار و بی‌دلیل‌اند و اغلب بعد از اینکه والدین کودکشان را از کار بدش و انتظارات آنان از رفتارش آگاه کردند، دیگر تکرار نمی‌شوند. کودکانی با رفتارهای جنسی مداوم که مربی و مشاور حرفه‌ای به ایشان راهنمایی و مشاوره داده، خیلی کمتر به تکرار عمل اشتباهشان می‌پردازند تا کودکانی که مشکلات دیگری در رفتارشان دارند. در واقع مشاوره خوب در اغلب موارد این رفتار نامناسب جنسی را برای همیشه از بین می‌برد، درحالی‌که برای دیگر سو رفتارها (مثلا اعتیاد یا دزدی) مساله به همین سادگی درمان نمی‌شود. در واقع همیشه خطر افزایش مشکلات و رفتارهای نامناسب وجود دارد، ولی احتمال این خطر در صورت ارایه مشاوره و راهنمایی به‌موقع ممکن است بسیار کمتر شود.

به کودکان کمک کنید رفتارهایشان را عوض کنند.

 بچه‌ها معمولا رفتار نامناسب جنسی را از آنچه دیده‌اند یا تجربه کرده‌اند یاد می‌گیرند؛ یعنی این رفتار اشتباه، در صورت راهنمایی و توجه والدین، ممکن است تغییر کند. اگر با مشاهده رفتار نامناسب جنسی، سریعا برخوردی مناسب شود، هیچ دلیلی وجود ندارد که این رفتار اشتباه در دوران بزرگسالی تکرار شود. در اینجا چند قدم کلیدی و مهم برای تغییر رفتار کودک را بررسی می‌کنیم. والدین در برخی موارد بدون مشاوره و کمک هم می‌توانند برخی از این اقدامات را انجام دهند، هر چند همیشه طبق مشاوره‌ای خوب عمل کردن بهترین راه است. اگر رفتار کودک خیلی پرخاشگرانه باشد، یا برای کودکان دیگر خطرناک باشد، یا بعد از منع و کمک والدین همچنان ادامه یابد، بهتر است به متخصص یا مشاور حرفه‌ای کودک مراجعه شود.

نکات کلیدی و قدم‌های اولیه:

قدم اول: مواظبت و تحت نظر گرفتن کودک هنگامی که با کودکان و همسالان خود مشغول بازی است، تا زمان حل شدن مشکل.

قدم دوم: تا آنجایی که امکان دارد، بفهمیم دقیقا چه اتفاقی افتاده و چه رفتاری از کودک سرزده است، چه زمان‌هایی کودک این رفتار را انجام می‌دهد و هرچند وقت یک‌بار و در چه حالت‌هایی (وقتی مضطرب است، وقتی تلویزیون می‌بیند، وقتی با جنس مخالف بازی می‌کند و…).

قدم سوم: اطمینان حاصل کنید که کودک دقیقا می‌داند چه کارهایی مجاز است و چه کارهایی نیست. به کارهای مثبت جایزه بدهید و از رفتارهای خوبش تعریف و تمجید کنید. برای رفتارهای نابجا و نادرست تنبیه مناسب در نظر بگیرید و در این زمینه پیگیر باشید (یعنی کودک عواقب دقیق رفتار بد خودش را بداند). به کودک آموزش دهید عواطف و هیجاناتش را کنترل کند.

قدم چهارم: برای کودک بستر خانوادگی امنی بسازید که وی را در معرض روابط و رفتارهای جنسی، مکالمات حاوی مسایل یا کلمات جنسی یا مطالب جنسی (فیلم، ویدیو یا بازی‌های رایانه‌ای حاوی صحنه‌ها یا مطالب جنسی) قرار ندهد.

منبع

Photo from: Alphba